16 Eylül 1973: Şilili halk sanatçısı ve “Yeni Türkü” akımının öncüsü Victor Jara faşist cunta askerleri tarafından işkence edilerek öldürüldü.
Tahsin Oygar
tahsinoygar@yahoo.com
Şili’nin mütevazı bir köyünde bir çiftçi ailenin çocuğu olarak doğan Víctor, annesinin Şili folkloruna ve müziğine tutkusuyla yetişir. Gençlik yıllarında ilahiyat okumaya karar veren Víctor, bu eğitimi alırken dine olan inancını yitirir. Sonraki yıllarda tiyatro eğitimi alır ve artık ölene kadar yanından ayırmayacağı yoldaşı gitarıyla hayatına devam eder. Şili folk müziğini, sosyalist, devrimci dünya görüşü ile harmanlayan Víctor sonrasında Güney Amerika‘da “Nueva canción” (yeni şarkı) akımı diye dünyayı etkileyen, protest tarzın önemli temsilcilerinden biri olacaktır. Yeni Şarkı 1960’larda ortaya çıkan protest bir müzik hareketidir. Inti-Illimani, Quilapayún gibi gruplar bu akımın en bilinenlerindendir. Her ne kadar sonradan çizgilerini kaybetmişlerse de Türkiye’de de Yeni Türkü (isimlerinin ilham kaynağı bu harekettir) grubu bu hareketten etkilenmiştir. Yeni şarkı akımının kurucusu kabul edilen Violetta Perra’dan çok etkilenen Víctor’un müziğinde, sınıfsız ve sömürüsüz bir dünya hayali, ezilenlerin yanında haksızlıklara karşı duruşu ve politik skandalları hedef alan şarkılar bestelemesi çok önemlidir. Aktif olarak, dönemin sol partileri ve Salvador Allende’nin de içinde bulunduğu Unidad Popular’a (Halk Birliği) destek vermiş olması ise komünist kimliğinin pratikle sınandığının göstergesi olmuştur. Sırça köşklerde aydın olmaktansa halkın içinde halkla birlikte mücadele vermiş gerçek bir sanatçıdır. Víctor müziğini ve felsefesini şöyle anlatır:
“BİLDİRGE
Ne türkü söyleme aşkımdan ne de sesimi
dinletmek için değil bunca türkü söylemem.
Benim namuslu gitarımın sesi
hem duygulu hem de haklıdır.
Dünyanın yüreğinden çıkar
bir güvercin gibi kanatlı
kutsal su gibi şefkatli,
okşar gitarım öleni ve yiğidi.
Şarkım amacına kavuşur
Violetta’nın dediği gibi.
Pırıl pırıl coşkulu durmak bilmez
ve bahar kokan bir işçidir!
Gitarım ne zenginlerin gitarıdır,
ne de başka bir şeyin.
Şarkım bir yapı iskelesidir
eriştirir bizi yıldızlara.
Katıksız gerçekleri şarkısında
söylerken bir insan ölmek pahasına,
anlamını bulur o şarkı
damarlarında atarken.
Şarkım ne gelip geçici övgüler düzer
ne de başkalarına ün katar,
yoksul ülkemin
kök salmıştır toprağına.
Orada, her şeyin bittiği
ve her şeyin başladığı yerde,
söylerim o her zaman yiğit ve derin
sonsuza dek yeni olacak şarkıyı.”
3 Eylül 1973
1970’de Unidad Popular’ın desteği ile seçimle başkan olan Allende sosyalist bir lider olarak ABD için ciddi bir tehlike oluşturur. Üç yıl sonra CIA’in bizzat aktif rol oynadığı ABD destekli bir darbe ile faşist diktatör Pinochet, Şili’nin başına geçirilir. Emperyalizm, ülkeyi bir anda kan gölüne döndüren, baskıcı, faşist bir yönetimi Şili sokaklarına boca eder. İşte tam bu zamanlarda çalıştığı üniversitede yakalanır Víctor. Yüzlerce insanla birlikte, Şili Stadyumu’nda (Estadio Chile) hapsedilir.
Onu hapsetmek mümkün mü? Hayır! Çünkü, silahını yanında getirmiştir. Gizlice son ayarlarını yapar ve bekletmeden omzuna asıp tüm gücüyle, stadyumdaki faşistleri, portelerden fışkıran notalarla beyinlerinden vurmaya başlar. O anda etrafındaki onlarca tutuklu da ona eşlik eder. “Venceremos, venceremos…..”. Bu etkili direnişe karşılık gecikmez! İlk önce silahını alıp, yere fırlatıp kırarlar. Yetmez! Sonra parmaklarını kırarlar. Yetmez! Kafasına dipçikle vururlar gene yetmez! Yapılacak başka çare kalmaz ve notalarına kurşunlarla karşılık verirler, bu da yetmez! Kırık ellerini kesip, Şili Stadyumu’na asarlar ibret olsun diye. Ama bilmezler ki yetemezler onlar, bu direnişe ruhunu katan ölümsüz gücün müziğimiz olduğunu. Bugün o stadyumun adı Estadio Chile değil, Estadio Víctor Jara. Ve hala ilham vermekte Víctor ezilenlerin mücadelesine. Notalar sadece, beş çizgili dizek üzerindeki çizgilere yazılmaz. Notalar halkların yüreklerine, ruhlarına ve tarihine de yazılabilir. İşte karşınızda porteyi aşan bu adam: Víctor Lidio Jara Martínez.
Not: Yeni Türkü Akımı bazı kaynaklarda Yeni Şarkı Akımı olarak kullanılmaktadır.
Recent Comments