GÖÇ YOLLARINDA KUŞ OLMAK – Niyazi Türkseven

goc-yolunda-dinlenmeKuşlarda göç olayı insanların her zaman ilgisini çekmiş ve araştırma konusu olmuştur. Yaygın görüşe göre kuşlar gerek iç etkenler (kalıtsal) gerekse dış etkenler (çevre) nedeniyle göçe başlarlar. İklimsel değişikliklere bağlı olarak yaşam alanlarındaki daralmalar ve besin kıtlığı da kuşları hayatta kalmak için göçe zorlayan faktörlerdendir. Kuşlar, soğuk kış mevsimi gelmeden Avrupa’dan Afrika kıtasına, kışı geçirmek üzere göç eder. Avrupa’da kışın bitmesi ile ilkbahar mevsiminde kuşlar yine Avrupa kıtasına geri dönerler. Tabii ki dünya üzerinde Avrupa ile Afrika kıtaları arasında olduğu gibi başka kıtalar ve daha kısa mesafeler arasında da göç olayları yaşanmaktadır. Yapılan halkalama ve gözetleme çalışmaları, kuşların Avrupa’dan Afrika kıtasına göç ederken üç önemli güzergahı takip ettiğini ortaya koymuştur. Bu güzergâhların biri de Türkiye üzerinden Doğu Afrika’ya giden yoldur. Kıbrıs’ta görülen göçmen kuşlar, bu güzergâhtan koparak ülkemizi bir köprü gibi kullanan kuşlardır.

 

Göç esnasında gerek dinlenmek gerekse beslenmek amacıyla ülkemizi bir durak olarak kullanan göçmen kuşların yanı sıra bir kısmı da soğuk kış mevsimini ülkemizde geçirmek üzere Kıbrıs’ta kışlamaktadır. Bu nedenle kuşların statüsünü belirlerken bazılarına geçit kuşu bazılarına da kış ziyaretçisi denir. Yerli veya yaz göçmeni olan kuş türleri de vardır. Yaz göçmenleri daha uzun mesafeler kat ederek Avrupa’ya ulaşmak yerine dönüş yolu üzerinde olan ülkemizde konaklayarak üremeyi tercih etmektedir. Bu türlerin bazı bireyleri ise geçit yaparak Avrupa kıtasına ulaşmaktadır.

yasam-alalarinin-yok-edilmesiGöçmen kuşları tehdit eden faktörlerin başında habitat kayıpları gelmektedir. Göç esnasında dinlenme ve beslenme amacıyla ziyaret ettikleri yerlerin bozulması ya da yok olması göçlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açmaktadır. Kıbrıs’ta çevre-ekoloji bilincinin istenen düzeyde olmaması nedeniyle insan aktiviteleri neticesinde ekosistemler bir bir yok olmaktadır. Örneğin; Haravdi Deresi üzerine kurulan İskele Belediyesi’ne ait yazlık plaj tesisleri nedeniyle doğal yapı bozulmuş, derenin denize açılan deltasını ziyaret eden türlerin artık görülmediği belirlenmiştir. Salamis doğal sulak alanının; yaklaşık olarak yarısı üzerinden geçirilen Mağusa Karpaz anayolu nedeniyle kış ve ilkbahar mevsiminde görülen; sakarmeke, yeşilbaş ördek, uzunbacak ve yeşil düdükçün türlerinin de eskiden bu sulak alanda görülmesine rağmen, artık görülmediği tespit edilmiştir (Kaşot ve ark. 2014).

Güvercinlik Sulak Alanı’nın üzerine sanayi bölgesi inşa edilmiştir. Yine 1980’li yıllarda binlerce Beyaz Alınlı Kazın ziyaret ettiği Mağusa Tuzla Sulak Alanı üzerine sitelerin inşa edilmesi nedeniyle artık kazlar ülkemize gelmez olmuştur. Flamingoların önemli uğrak yeri olan Gülseren Göleti’nin içerisinden yol geçirilmiş, bir kısmı molozla doldurulmuştur. Silver Beach Sulak Alanı üzerine, kültürsüzlük örneği sergilenerek kültür ve kongre merkezi kurulmuştur. İnsan faaliyetlerinin artması, büyük bir otoparkın alana inşa edilmesiyle Silver Beach’e artık eskisi kadar göçmen kuş gelmemektedir. Kuğuların ziyaret ettiği Glapsides’in bir kısmına otopark inşa edilmiş hatta son olarak çevrecilerin de eylem yaparak tepki gösterdiği, sulak alan içerisine beton yürüyüş yolları yapılmaya başlanmıştır. Ayluga Göleti önemli Çevre Koruma Bölgesi olmasına rağmen çevresindeki kaçak çiftlikler ve atıkları, gölete, Mağusa’nın sözde arıtılmış lağım suyunun deşarj edilmesi, yerleşim yerlerinin göletin yanı başına kadar inşa edilmesi göçmen kuşları rahatsız eden önemli faktörlerdendir. Ayluga Göleti, Çeltikçi, Alaca Balıkçıl, Küçük Beyaz Balıkçıl, Su Tavuğu gibi birçok kuşun ürediği alandır ve Sığır balıkçıllarının adadaki tek üreme alanıdır.

Doğal yaşam alanlarının yok olması ya da bozulması yanında yuvalardan yavru ve yumurta toplanması, avcılık, yasa dışı ticaret, ormanların tahrip edilmesi, böcek ilaçlarının kullanılması kuşları tehdit eden diğer faktörlerdendir.

Koruma çalışmalarına önem vererek, yüz elli milyon yıldır nesillerini devam ettiren kuşların sonsuza dek ülkemizde görülmesini sağlamalıyız. Çünkü bir gün olur da kuşlar ülkemize gelmez olursa, bilmeliyiz ki Kıbrıs yaşanamayacak bir coğrafya haline gelmiştir.

Konuk Yazar Niyazi Türkseven – Uzman Biyolog

ana-goc-yollari

Kaynaklar: Kaşot, N., Kuyucu, A., Çiçek, B.A. (2014). Kuzey Kıbrıs’taki Sulak Alanların Çevresel Sorunları. 5. Ulusal Ekoloji Sempozyumu, 01-04 Mayıs, Gazimağusa.

Kıbrıs’ın Kuşları, Niyazi TÜRKSEVEN, 2012, Lefkoşa