Argasdi’nin 53. sayısında, Brecht’in bizlere miras bıraktığı eserlerinden yola çıkarak mücadelemizde sanatın bize nasıl yol gösterici olabileceğini anlatan makalemizi Sezgin Keskin’in kaleminden sizlere aktarıyoruz. Argasdi en yakın gazete bayinizde…

“Kentlere huzursuzluk döneminde indim,
Açlık kol gezerken.
İnsanlar arasına çalkantı sırasında karıştım
Ve onlarla birlikte öfkelendim.
Böyle geçti yeryüzünde
Bana verilen ömrüm”

Brecht hayatı boyunca içinde yaşadığı çarpık, adaletsiz ve bozuk düzeni sorgulamış, sistemin ve toplumun eleştirisini yapmaktan hiç çekinmemiştir. Dünya görüşü zamanla değişime uğrayan biri  olarak, yeri geldiğinde kendi iç dünyasını yeri geldiğinde de  politik düşüncesini tiyatro oyunlarında, şiirlerinde, hikayelerinde yani tüm eserlerinde yansıtmıştır.

Bertolt Brecht gençlik yıllarında daha çok, insanın çaresizliğinden bahseder. Karamsar bir tutumdadır.Dünya görüşü, bilimsel bir temelde değil duygusal bir temeldedir.İnsanı yaşadığı düzen içerisinde bir değişim yaratmaya çalışmayan edilgen bir varlık olarak eserlerinde gösterir. Burada gösterdiği aslında Brecht’in gençlik yıllarında ülkesi Almanya’nın politik ve toplumsal durumununun insanlarda yarattığı nihilist düşüncedir. 1800’lerin sonunda kapitalizm Almanya’da yerleşmeye başlamıştır. Kapitalist düzenin yarattığı sanayileşme, işsizlik, kentte yaşayan nüfusun artışı, işçi kesiminin uzun saatlerce çalıştırılması, sömürülmesi, emekçi halkın politik düzeyde güçlenmesine yol açmıştır. Güçlenmeye başlayan işçi sınıfını bastırmak için burjuvazi ve ülke yöneticileri bir araya gelmiş ve halkla sosyalistlerin arasını açmıştır. Halkın üstünde büyük bir baskı oluşturulmuştur. Ardından emperyalist ülkelerin çıkarları doğrultusunda başlattığı 1. Paylaşım Savaşı’nı kaybeden Almanya’da ekonomik çöküş ve bir kaos ortamı yaşanmıştır. Bu durum yeteri kadar sınıfsal ve tarihsel bilinci olmayan halkta umutsuzluğa ve çaresizliğe yol açmıştır ve halkıyla aynı duygularda olan Brecht de o dönemin birçok sanatçısı gibi eserlerinde bu umutsuzluğu ve nihilizmi yansıtmıştır.

Savaş sonrası yıllarında daha henüz Marksist görüşe sahip olmayan Brecht sosyalist devrim yolunda Spartekist Birliği’ni kuran Liebknecht ve Rosa Luxemburg’un ölümünün ardından “Gece Çalan Davullar” adında bir oyun yazar. Oyunun baş karakteri, Berlin proleteryasının gerçekleştirdiği isyana katılmak yerine sevgilisinin yanında kalmayı tercih eder. Oyun halk tarafından tepki görür fakat burjuvazinin dikkatini çeker ve bir edebiyat ödülü olan Kleist ödülünü alır. Burjuva bir ailenin içinde büyüyen Brecht lise yıllarında kendi sınıfına baş kaldırmaya başlamıştır. Yıllar sonra yazdığı bu oyunla ise baş kaldırdığı burjuva sınıfının olumlu tepkisini alır. Henüz fikirsel olarak dünya görüşünün oturmayışı yazdığı eserlerindeki içgüdü ve duygusal temele odaklanışı, karşıt olduğu sınıfın hoşuna gidecek bir oyun yazmış gibi durmasının yanında bu oyunda Brecht, devrim uğruna mücadele vermektense içgüdüleriyle hareket eden, dünyaya karşı kayıtsız ve ilgisiz bireyi eleştirir.

Bir insanın kişiliğinin ve fikrinin içinde bulunduğu toplumla etkileşim içerisinde değişime uğrayabileceğini Bertolt Brech’te görürüz. İçinde bulunduğu karamsar ve anarşist tutumu gençlik yıllarındaki ülkesinin yansımasıdır.1930’lu yıllara geldiğimizde ise Brecht bu anarşist ve içgüdüsel dünya görüşünden bilimsel, eleştirel ve disiplinli bir politik fikriyata bağlanarak kurtulur. Bu dönemde faşizme karşı sanatıyla mücadele eden ve işçi sınıfını tiyatroyla politik bağlamda birleştirmenin ilk adımlarını atan politik tiyatronun kurucusu Piscator’dan da etkilenen Brecht maddeci dünya görüşünü benimser ve Marksist bir sanatçı olma yoluna girer. Marksizimle buluşan Brecht epik tiyatroyu kurar ve oyunlarını toplumsal eleştiriyle yazmaya başlar. Kapitalizmin bozulmuş düzenini, insanı başkalarını ezerek, döverek, aldatarak yaşayabileceği bir  duruma getirdiğini eserlerinde anlatır. Eserlerinde işçilere, üretenlere, ezilenlere yer vermeye başlar. Gençlik yıllarındaki karamsarlığının yerini Marksizimle beraber umut, salt sistem eleştirisinin yerini de yeni bir düzenin inancı ve savunuculuğu almıştır.

Almanya’da yeşerip güçlenmeye başlayan Nazi güçlerinin kara listesine giren Brecht ülkesinden ayrılır. Sürgün yıllarında farklı ülkelere giden Brecht’in bu yıllarda yazdığı oyunlarında diyalektiği görürüz. Akıl ve duygu çatışmasını eserlerinde yansıtır. Duygunun insanın iyi yanı olduğunu fakat onu yıkıma götürdüğünü, aklın ise insanın bu bozuk düzende düzene ayak uydurarak hayatta kalmasını sağlayacağını söyler. “Yazar, doğru bir düzenin gelmesiyle bu akıl-duygu çatışmasının yok edileceğine ve her ikisinin (akıl-duygu) dengeli bir biçimde birbirini destekleyeceğine inanır.”(1)

Komünist bir sanatçı olan Brecht hayatının hiçbir evresinde, ne kendi ülkesinde ne de sürgünde olduğu yıllarda komünist bir partiye üye olmamıştır. Hatta Amerika’da yaşadığı yıllarda Komünist Partiye üye olmakla suçlanmıştır. Brecht bu suçlamayı reddetmiş,  hiçbir komünist partinin üyesini olmadığını söylemiştir. Brecht’in hiçbir partiye üye olmayışının kesin bir nedenini bilmiyorsak da tahmin yürütebiliriz. Bir siyasi partiye üye olmanın sanat hayatında partinin istekleri ve belirledikleri doğrultusunda sanatını yapmak zorunda kalacağını ve de yaratıcılığının kısıtlanacağını düşünmüş olabilir. Böyle bir sebep olası olsa da bir yandan da Brecht için tutarsız bir durum yaratır. Çünkü Brecht sürgünden önceki yıllarında yani Marksizmi benimsediği ilk yıllarda Marksizmin yaratıcı yanından ve eleştirel yönünden etkilendiğini dile getirmiştir. Komünist bir partiye üye olması sanatını ve yaratıcılığını kısıtlamayabilir aksine genişletebilir ve geliştirebilirdi de.

Brecht’in bize miras bıraktığı eserlerinde yaşamı boyunca faşizme, kapitalizme karşı verdiği mücadelesini ve direnişini görebilir, toplumsal gerçekçiliğini, açık sözlülüğünü, toplumcu bir devrime inanışını, yaratıcılığını ve sanatsal dehasını örnek alabilir, bugün halen kapitalist düzene karşı verdiğimiz mücadelede sanatın bize nasıl ışık olabileceğini öğrenebiliriz.

Kaynaklar

(1) https://www.aydinlik.com.tr/kose-yazilari/ozdemir-nutku/2016-aralik/brecht-in-kisiligi-uzerine

    https://dunyalilar.org/bir-yasam-ustasi-bertolt-brecht.html/

Share on Facebook

Tweet