Kahve kültürünün yanında ve kahvehanelere dair bilgileri de içeren, kahvenizi yudumlarken size arkadaşlık edecek bir yazı okumak ister misiniz? Argasdi’nin 57. sayısında yayınlanan makalemiz sizlerle… Argasdi’ye Baraka Kültür Merkezi lokalinden, Khora Kitap’tan ve tüm gazete bayiilerinden ulaşabilirsiniz.
Gave işdim telveli
Akıldan etting beni
Öyle bir yar sevdim ki
Hem oynag hem işveli
Çocukluğumda çokça duyduğum “Gaveyi salıyorum, hade gelin” cümlesi hala dün gibi aklımda. Nenemin genellikle sabah kahvesine davet etmek için kullandığı bu cümle, kadınların aslında her gün bekledikleri bu davete icabet etmesiyle günü başlatırdı. Sabah işini yoluna koyduktan sonra (ev işlerini yaptıktan sonra) yapılan “gave partileri” kadınların sosyalleşme aracıydı aynı zamanda. Toplanan kadınların kiminin elinde örgüsü ya da tığ işi olurken kimisi de o gün yapacağı yemek için hazırlık yapardı. Börülceler ayıklandıktan, kahveler içilip, fincanlar ters çevrilerek fala hazır hale getirildikten sonra “fala inanma, falsız kalma” denilip fincanlara bakılırdı. Kadınlar, öğlene doğru yemeklerini bastırmak üzere evlerine çekilirlerdi. Ve komşular her gün sırayla birbirlerini çağırmaya devam ederlerdi. Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardı ne de olsa…
Günümüzde giderek uzaklaştığımız bu kültür, yerini başka kahve kültürleriyle doldurmaya çalışsa da kahvenin Kıbrıs’ta önemli bir yeri olduğu su götürmez bir gerçek. Kültürümüzün önemli bir parçası olan hatta çoğumuzun tiryakilik derecesinde bağlı olduğu bu içeceğe karşı ayrı bir ilgi duyarız. Örneğin, yorulduğumuz zaman “bir yorgunluk kahvesi” isteriz. Kahveyi, yalnız içemez, “tadını bulamayız”. Yalnız içeni görsek “arkadaşlayım seni” diyerek eşlikten kaçınmayız. Kahve ısmarlayana açık ya da koyu diye mutlaka belirtiriz. Yoksa içemeyiz. Biraz gecikirse “Yemen’den mi geliyor?” diye espri yaparız. Eğer sade içiyorsak ve cezveye şeker bulamışsa hemen anlarız. Birine misafirliğe gitmişsek “kahven nasıl olsun?” sorusunu bekleriz. Soru gelmezse “bir acı kahveyi esirgedi bizden” diye içerleriz. İster telveli olsun ister köpüksüz, günde en az üç kere bir araya geliriz. Birazcık ayrı kalsak başımız ağrımaya başlar. Tatillerde bile kahvemizi, kahve makinemizi yanımızda taşırız. Kahveyi hak etmek için işimizi tezden bitiririz. Kısacası biz kahvesiz edemeyiz.
Ülkemizde 18. yüzyıldan itibaren kullanıldığı belgelerle kanıtlanmış olan kahvenin evlerde, iş yerlerinde yerini alması kahvehane kültürüyle beslenmesinden yola çıkıyor. Osmanlı zamanından itibaren kahve ve kahvecilerin adamızda bulunduğu yapılan araştırmalarla kanıtlanmış. Kahvehanelerin ise özellikle önemli bir işlevi bulunmaktaydı.
Kıbrıs’ta Gave(Kahve)ler
Özellikle 18. yüzyılla birlikte hemen her köyde ve şehirlerde kahvehaneler halk dilinde “gave”ler (kahveler) açılmaya başlandı. Çoğu zaman erkekler tarafından işletilen ve yine müşterileri de erkeklerden oluşan bu binalarda kahve yanında, limonata, kola, gül şurubu, lokum, kesme şeker, perisgan (şekerli karbonat), su bardağında ikram edilen bitki çayları (ki bunlar genellikle; nane, mürver, ada çayı olarak bilinir) satışa sunulurdu.
Kahvelerde, kahve yapmanın da satmanın da incelikleri bulunurdu. Kahveciler yaptıkları kahveye göre methedilirdi. Her kahvenin de kendi müşterisi olurdu. Kömür ya da kumda pişirilen kahve genellikle o vakit öğütülüp müşterilere sunulmakta imiş. Tunçtan yapılan bu öğütücüler kahvenin mis gibi kokusunu ortalığa salarmış. Daha da eski dönemde ise dibek denilen aletlerde dövülen kavurulmuş kahve müşterilere özenle sunulurmuş.
Bir bardak suyla getirilen sade kahveye acı kahve de denirken, az şekerle yapılan orta kahveye tiryaki kahvesi adı da verilmekteydi. Şekerli kahveye ise şeherli kahvesi de denilirdi. Bu kahvelerin sunumları da kahvenin nasıl içileceğine göre belirlenirdi. Yuvarlak tepsi içine tabaksız olarak yerleştirilen kahvelerin sahipleri fincanların sıralanışından kahvelerini tanırdı. Örneğin sade içenlerin fincanlarının kulpları içeriye bakarken, şekerli içenlerinki dış tarafa doğru sıralanırdı. Kahveler geldikten sonra fincana biraz su katılarak içilirdi. Bu geleneğin yıllar önce kahvesine zehir katılarak öldürülen bir paşanın ardından geliştiği sanılmaktadır.
Erkeklerin sosyalleşme alanı olarak görülen kahvelerde, günlük konular konuşulmakta, günün yorgunluğu meşrubat içilip bazen de ıspastra oynanarak atılmaktaymış. Önemli meseleler de kahvelerde konuşulurmuş. Gazete olmayan yerlerde radyoda haber saati haberleri dinlemek de önemli bir olaymış. Kahvede oturmanın bile ayrı bir kültürü varmış eskiden. Bir iskemle oturmak için, diğer ikisi sağ ve sol kolu dayamak için, biri de ayakları uzatmak amacıyla kullanılırmış. Bir sandalye de tepsiyi koymak için masa görevi görürmüş.
Okkalı kahvelerin ısmarlandığı, beğenilmezse çangar suyuna dönüşen kahvelerin anlamı da giderek kayboluyor. Cezvenin ne demek olduğunu bilmeyen yeni nesiller çoğalırken, kahvecilik de unutulan mesleklere doğru bir çizgide giderek silikleşiyor. Bugün o kahveler bazı köylerde ve şehirlerde hala yaşatılmakta. Hatta artık birçok kadın da kahvecilik yapmakta ama o eski tat yaşanmakta mı onu da yaşayanlara sormak lazım.
Kaynak:
Kıbrıs Türk Folkloru, Oğuz Yorgancıoğlu.
Recent Comments