“Ne zaman baharından bir yaprak düşer görsem
Tatlı gözyaşlarıdır hatıraları anmak.
Yanan saadetimden bir taze çelenk örsem
Bir teselli gönlümün rüyasına inanmak
Tatlı gözyaşlarıdır hatıraları anmak.”
Urkiye Mine Balman, Kıbrıs’ın ilk kadın şairlerindendir. Yaşadığı yıllar boyunca, çocukluğundan itibaren edebiyata gönül vermiş ve çok sayıda şiir yazıp, Kıbrıs Edebiyatı’na önemli eserler bırakmıştır.
Çocukluktan gelen tutku
Urkiye Mine Balman 29 Ocak 1927’de Lefke’de bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelmiştir ve sonrasında üç kardeşi daha olmuştur. Babası Lefke’de bir otel işletmecisiydi. Annesi ise evlenmeden önce öğretmenlik yapmış, okumaya meraklı ve ileri görüşlü bir kadındı. Urkiye Mine Balman’ın annesinden dinlediği masallar ve şiirler, onun hem edebiyata ve şiire olan ilgisinin temelini oluşturmuş hem de yıllar sonra çocuklarına ve öğrencilerine anlattığı akılda kalan ve nesillere aktarılan eserler olmuştur.
Dört yaşında ailesinin kucağında okula giderek başladığı ilköğretimini on bir yaşında tamamlamış ve Türk kızların gidebildiği tek okul olan Victorya Kız Okulu’na, okulun sınavını kazanarak girmiştir. Kendisi gibi okula giden bir de abisi olduğu için bu dönemde Lefkoşa’ya taşınmışlardır. Ancak babası otel işletmeciliği için her gün Lefke’ye gidip gelmiş ve bu da aile için zor bir durum yaratmıştır.
Sonuç olarak da iki yılın sonunda hem abisi hem de kendisi yatılı koğuşa yerleştirilmiş ve aile tekrar Lefke’ye taşınmıştır. Mine Balman bu süreci “hasretlik çekmiştim ama başka hiçbir sorun yaşamamıştım” diye anlatır. Bu yıllarda başlayan aile fertlerinin farklı şehirlerde yaşadığı aile hayatı, gelecekte kendisinin öğretmen olduğu yıllarda da eşi ile ayrı şehirlerde yaşamasını gerektirecek koşullara uyum sağlamasına yardımcı olacaktır.
Victorya Kız Okulu’nda altı yıl eğitim gören Mine Balman’ın hayali, Ankara’da “Dil-Tarih ve Coğrafya” fakültesine girmekti. Ancak Victorya Okulu’nda okutulan dersler nedeni ile aslında bu okul bir lise değildi ve mezun olanlar üniversiteye gidemiyordu.
Bu nedenle son yılı için Lefkoşa Türk Erkek Lisesi’ne kaydoldu ancak sonradan kendisinin de anımsayamadığı bazı nedenlerden dolayı, sadece üç ay bu lisede öğrenim görüp tekrar eski okuluna döndü ve eğitimini orada başarı ile tamamladı.
1944’te mezun olunca İngiliz Okulu’nda gerçekleşen Öğretmen Koleji sınavına katılıp başarılı oldu. Eğitim hayatı boyunca her zaman çok özverili ve azimli çalışan Urkiye Mine Balman, 1946’da mezun olup Pergama’da öğretmenliğe başlar ve emekli olana kadar da tüm öğrencilerine sevgiyle yaklaşıp inandığı doğrularda eğitim vermekten geri durmaz.
Öğretmenliğe henüz başladığı aylarda Hüseyin Cahit Balman’la nikahlanınca Gönyeli’ye tayini çıkar. 1950’de eşinin Larnaka’ya tayini çıkması ile birlikte bir kez daha taşınan Mine Balman, denize karşı olan bu evde hayatının en güzel dört yılını geçirdiğini söyler.
Sonrası ise Urkiye Mine Balman, eşi ve çocukları için uzun yıllar süren bir karmaşadır. 1954’te eşinin İngiltere için burs kazanması ile Mine Balman’ın da tayin yeri sürekli olarak değişmeye başlar.
Bu yıllarda sömürge bir idarede nikahlanan kadınların muvakkat kademesinde görülmesi nedeniyle her yıl tayin yerleri değişmesi kuralı ile neredeyse her yıl farklı bir okulda görev almıştır. Nihayetinde 1957’de eşi Kıbrıs’a dönmüş olsa da farklı köylerde öğretmenlik yapmışlardır.
İngiliz Koloni İdaresi’nden cumhuriyetçiliğe geçiş sürecinde kolej bitirmiş muvakkat öğretmenlerin de muvazzaf olması mümkün kılınınca artık tayin süresi en az dört yıla çıkarılmış ve sık aralıklı tayinler sona ermiştir.
Son olarak, 1964’te Şht. Tuncer İlkokulu’na tayini yapılan Urkiye Mine Balman emekli olacağı 1985’e kadar burada öğretmenlik yapar. Eğitim hayatı boyunca amacının saf sevgi ile çocukların beyinlerini iyilik ve güzellikle doldurmanın yanı sıra kalplerine de vatan ve ulus sevgisi aşılama göreviyle çalıştığını anlatır.
Hayat yolculuğunda şiirin yeri
Urkiye Mine Balman’ın şiir tutkusu çocukluğundan beri gelen okuma sevgisi ile temellenir. Okul kitaplarından başka çok az kaynağın olduğu o yıllarda bulabildiği her metni okur.
İlk şiirini de 1940 yılında yazar. Henüz on üç yaşındayken bir gezi sırasında düşüp yaralanan arkadaşına duyulan endişe onu derinden etkiler ve “Ağlatan Tepeler” isimli ilk şiirini yazıp ertesi gün arkadaşlarına okur.
O günden sonra birçok şiir yazar ve bunların bir kısmını çevresindekilerle paylaşır. Kıbrıs ve Türkiye gazetelerinde ve dergilerinde şairin şiirlerine yer verilir. Bunlar, Söz, Hürsöz, Halkın Sesi, Bozkurt gazeteleri ve Ocak, Dünya, Çardak, Beşparmak, Yedigün, Yeşilada ve Türkdili dergileridir.
İlk antoloji ve seçki diye kabul edilebilen “Çığ Seçkisi”nde (1943) şairin şiirlerine yer verilir. O yıllarda hakim olan Hececi – Romantik akımının etkileri ile şiirler yazan Urkiye Mine Balman, sonrasında serbest tarzda şiirler yazmıştır.
İlk yıllarında okuduğu dergilerdeki şiirlerden de etkilenen şair o zamanlarda daha çok hisleri, duyguları ve hayallerini aktarırken, zaman ilerledikçe özellikle de köy köy dolaşırken yaşadığı deneyimler onu hissettiği toplumsal baskıları aktarmaya yönlendirmiştir.
Zaten kendisi de İngiliz Sömürgesi’nin hakim olduğu o yıllarda anavatanı vatan bilip hasretlik çektiklerini söyler ve bu nedenle de şiirlerinin büyük çoğunluğunun baskı altında yaşayan, Kemalizm, milliyetçilik ve Türkçülüğün hakim olduğu bir düşünceden kaleme alındığı açıkca bellidir.
Şairin bir tek kitabı bulunmaktadır; Yurduma Giden Yollar (1952). Pek tabii ki burada bahsedilen yurdum Türkiye’dir. Urkiye Mine Balman, ilk şiirinden yaşamının son yıllarına kadar her zaman şiir yazmış ancak 1963-1974 arası yıllarda yazdığı şiirleri kendinde saklı kalmıştır.
Yaşamı boyunca hem öğretmenlik mesleğini hem de şairliği tutkuyla yapan Urkiye Mine Balman 2017 yılında Ali Nesim Edebiyat Ödülleri’nde Öncü Şair ödülü ile onurlandırıldı. 2018 yılında ise 81 yaşında hayata veda etti.
Her yazar kendi yaşadığı dönemin koşullarını yansıtır okurlarına. Bugünden bakarak değerlendirme yaparken, öylesi bir dönemde o kadar küçük yaşta şiirler yazıp basılı yayında yer alabilmenin başarısını görmek gerek.
Kadınların görülmez olabileceği dönemlerde Kıbrıs’ın ilk kadın şairlerinden olan Urkiye Mine Balman bıraktığı izlerle yaşatılmaya değer bir sanatçıdır.
Kaynak: “Urkiye Mine Balman’ın hayatı ve şiir tahlili”
Halide Civil – Yakın Doğu Üniversitesi Lisans Tezi
